Cele i zasady samokontroli. Wysiłek fizyczny.
„Cele i zasady samokontroli. Wysiłek fizyczny.”
Samokontrola- jest niezbędnym elementem leczenia cukrzycy. Jest równie ważna jak dieta, wysiłek fizyczny i przyjmowanie leków.
Pozwala na dokładne sprawdzenie wyników leczenia. Umożliwia ocenę działania stosowanych leków a zwłaszcza insuliny. Nie można uzyskać dobrego samopoczucia i dobrego wyrównania cukrzycy bez aktywnego udziału chorego. Większość ważnych wyników można kontrolować samemu lub przy pomocy rodziny.
Poziom cukru we krwi- mierzymy w domu przy pomocy glukometru. Paski testowe, dostępne są dla osób z cukrzycą na receptę z literą P. Krew włośniczkową do badania pobieramy przy pomocy specjalnego nakłuwacza, który sprzedawany jest w komplecie z glukometrem. Mniej bolesne jest nakłuwanie bocznej powierzchni opuszki palca.
Korzystne jest oznaczanie poziomu cukru na czczo i 2 godziny po głównych posiłkach. Częstość oznaczeń cukru we krwi należy uzgodnić z lekarzem. Zależy to bowiem od typu cukrzycy i aktualnego sposobu leczenia. Co 7 do 14 dni, warto wykonać pełen (7x na dobę) lub skrócony (4x na dobę) profil dobowy glikemii.
Częsta kontrola poziomu cukru pozwala na poznanie reakcji organizmu na leki, jedzenie, wysiłek fizyczny i wiele innych sytuacji życiowych. Ważne jest zapisywanie poziomów cukru w dzienniczku samokontroli. Wyniki zapisane w sposób przejrzysty dają możliwość ustalenia z lekarzem dawki leku doustnego a szczególnie rodzaju, dawki i godziny podawania insuliny.
Co pewien czas (co 3- 6 miesięcy) należy sprawdzić glukometr przy użyciu specjalnych płynów kontrolnych.
Oznaczanie poziomu ciał ketonowych we krwi
Pomiar ciał ketonowych we krwi możemy wykonać za pomocą pasków do pomiaru ciał ketonowych Optium Xido. Pomiar jest bardzo prosty ponieważ wykonuje się go tak samo jak oznaczenie glukozy. Otrzymujemy wyniki rzeczywiste i ilościowe oraz bez opóźnienia jakie występuje podczas oznaczania ketonów w moczu. Poziom ciał ketonowych we krwi poniżej 0,6 mmol/l jest wynikiem prawidłowym. Poziom ketonów pomiędzy 0,6 a 1,5 mmol /l gdy jednocześnie stwierdzamy poziom glukozy we krwi powyżej 300 mg/dl może wskazywać na pojawienie się problemów wymagających interwencji medycznej. Poziom ciał ketonowych powyżej 1,5 mmol / l w połączeniu z glikemią ponad 300 mg/dl wskazuje na kwasicę ketonową (wymagana jest pilna pomoc lekarska)
Oznaczanie cukru i acetonu w moczu –W dobrze leczonej cukrzycy w moczu nie występuje ani cukier ani aceton. Cukier pojawia się w moczu po przekroczeniu tak zwanego progu nerkowego czyli poziomie cukru we krwi ponad 180mg/dl (10mmol/l ).
Aceton występujący w moczu świadczy o kwasicy cukrzycowej, groźnym powikłaniu, wymagającym szybkiej interwencji lekarskiej. Samodzielne oznaczenie wykonujemy przy pomocy pasków testowych. Oceniamy zmianę barwy pól testowych pod wpływem moczu. Nie jest możliwy dokładny pomiar. Uzyskujemy jedynie informację o obecności glukozy i ketonów w moczu. Występuje też kilkugodzinne opóźnienie (2-4 godziny) w uzyskaniu informacji o kwasicy cukrzycowej. Najlepiej badać mocz poranny.
Ciśnienie tętnicze – mierzymy przy pomocy ciśnieniomierza. Coraz więcej chorych ma możliwość kontrolowania ciśnienia (RR) w domu. W cukrzycy zalecane jest utrzymywanie ciśnienia poniżej 140/90 mmHg. Pomiar ciśnienia na nadgarstku nie jest zalecany, zwłaszcza u osób po 40-50 roku życia. Pomiar należy wykonać po10 minutach odpoczynku, w pozycji siedzącej. Z ramienia należy zdjąć odzież a rękę swobodnie oprzeć np. o stół. Wyniki należy zapisać i okazać podczas wizyty u lekarza. Pozwala to na rozsądny dobór leków obniżających ciśnienie.
Nie leczone lub nieskutecznie leczone nadciśnienie tętnicze zwiększa ryzyko choroby wieńcowej, niewydolności serca, udaru mózgu, retinopatii cukrzycowej i niewydolności nerek.
Masa ciała –kontrola masy ciała na wadze łazienkowej jest ważnym elementem samokontroli. Co najmniej 1 raz w miesiącu sprawdzamy masę ciała. Wynik pomiaru należy zapisać w dzienniczku samokontroli. Wzrost wagi nakazuje wnikliwą analizę sposobu odżywiania. Nadmierna utrata masy ciała w cukrzycy, zwłaszcza gdy jest połączona ze złym samopoczuciem powinna budzić niepokój. Szybkie chudnięcie jest jednym z objawów wysokiego poziomu cukru we krwi. O każdej nie związanej z odchudzaniem utracie kilogramów należy powiadomić swojego lekarza.
Pomiar obwodu talii – pozwala kontrolować ważny czynnik ryzyka chorób układu sercowo- naczyniowego, jakim jest otyłość brzuszna. Pomiaru obwodu talii dokonujemy przy użyciu zwykłej miary krawieckiej . U kobiet z talią powyżej 80 cm i u mężczyzn z talią powyżej 94 cm mówimy o otyłości brzusznej.
Samokontrola stóp- polega na częstym, najlepiej codziennym oglądaniu stóp. Stopy w cukrzycy są narażone na rozwój bardzo groźnego powikłania noszącego nazwę „stopa cukrzycowa”. Podstawowym elementem w jej zapobieganiu jest utrzymanie prawidłowych poziomów cukru we krwi. Bardzo ważne jest szybkie wykrywanie i wczesne leczenie wszelkich otarć, uszkodzeń, zranień, wrastających paznokci, modzeli. Zaleca się oglądanie powierzchni miedzy palcami i powierzchni podeszwowych. W razie kłopotów ze schylaniem może pomóc ktoś z rodziny lub można obejrzeć stopy przy pomocy lusterka.
Wysiłek fizyczny –
-poprawia ogólną sprawność, wzmacnia stawy i mięśnie
-pomaga w utrzymaniu właściwych poziomów cukru we krwi,
-pomaga zgubić zbędne kilogramy,
-pomaga obniżać ciśnienie tętnicze
-obniża poziom „złego” a podnosi poziom „dobrego” cholesterolu
-zmniejsza zapotrzebowanie na insulinę i leki doustne
-zmniejsza stres, poprawia poziom energii życiowej,
-poprawia wygląd zewnętrzny i samopoczucie psychiczne
Wysiłek fizyczny to aktywność w pracy, to droga z domu do pracy, to czynności związane z prowadzeniem domu, to także podejmowanie dodatkowych ćwiczeń. Mówiąc o ćwiczeniach fizycznych wcale nie mam na myśli biegów, gry w piłkę czy wyczynową jazdę rowerem. Ćwiczenia nie mogą być zbyt intensywne i muszą być dostosowane do możliwości chorego. Dobrze gdy są powtarzane systematycznie. Przy planowaniu wysiłku musimy brać pod uwagę: wiek, wydolność fizyczną, posiadane inne schorzenia (np. zwyrodnienia stawów). Ćwiczenia należy rozpoczynać stopniowo.
Godny polecenia jest spacer. Na początek chociażby 5 razy w tygodniu po 10-15 minut, stopniowo powinien być wydłużany do 30 -60 minut. Najlepiej gdy spacer odbywa się w towarzystwie. Czas mija przyjemniej, a prowadzona rozmowa powoduje pogłębianie oddechów, co poprawia utlenowanie krwi.
Podejmowanie aktywniejszej formy wysiłku wymaga uzgodnienia programu ćwiczeń z lekarzem.
Cukrzyca typu 1 i typu 2 bez powikłań nie stanowią przeciwwskazania do uprawiania sportu wyczynowego.
Należy pamiętać, że wysiłek obniża poziom cukru. Przed planowanym wysiłkiem fizycznym, przed spacerem, jazdą rowerem lub pływaniem zaleca się aby dodatkowo sprawdzić poziom cukru. Zawsze powinno się mieć przy sobie kartę lub opaskę informującą o tym, że choruje się na cukrzycę. Przy wyjściu z domu należy zabrać słodki napój (sok w kartoniku) i dodatkowy posiłek (kanapkę).
Aby lepiej poznać reakcję swojego organizmu na ćwiczenia należy sprawdzić poziom glikemii także 15- 30 minut po wysiłku.
Wysiłek fizyczny nie jest korzystny, gdy poziomy cukru we krwi są bardzo wysokie, przekraczające 250- 300 mg/dl, a zwłaszcza wtedy gdy w moczu występuje aceton. Zbyt intensywnego wysiłku fizycznego nie powinni też podejmować chorzy z istotnymi powikłaniami cukrzycy: proliferacyjną retinopatią cukrzycową, nefropatią cukrzycową czy zaawansowaną chorobą wieńcową
Przed planowany większym wysiłkiem należy pomyśleć o zmniejszeniu dawki insuliny lub leków doustnych, a w razie nieplanowanego wysiłku zjeść dodatkowy posiłek.
Umiejętne i systematyczne prowadzenie samokontroli, a także wdrażanie systematycznego wysiłku fizycznego są najlepszym sposobem na długie i bezpieczne życie z cukrzycą.
Cytując po raz kolejny, słowa prof. Joslina będące mottem „Szkoły Cukrzycy” „ …chorzy na cukrzycę wiedzący najwięcej żyją najdłużej” zapraszam wszystkie osoby z cukrzycą, ich rodziny i osoby profesjonalnie związane z opieką nad chorymi na kolejne spotkanie. Tematem spotkania będzie „Żywienie w cukrzycy – aktualne zasady” .opracował
lek. Andrzej Paciorkowski
specjalista chorób wewnętrznych i diabetologii.